Շահագործումից հանված արբանյակները, հրթիռների կտորները և այլ թափոնները շարունակում են պտտվել Երկրի շուրջ: Նրանք սպառնում են աշխատանքային զոնդերին և ISS-ին: Շատերը գիտակցում են խնդրի կարևորությունը և նույնիսկ ստեղծում են ստարտափներ, որոնք կմաքրեն տարածքը։
Տիեզերական աղբը տիեզերական գործունեության պինդ թափոն է: Դրանք ներառում են անգործունակ արբանյակներ, որոնք արձակվել են մարդու կողմից 60 տարվա տիեզերական հետազոտությունների ընթացքում, արձակման մեքենայի երկրորդ և երրորդ փուլերը (առաջինը սովորաբար ընկնում է Խաղաղ օվկիանոս), վերին աստիճանները և արբանյակների բեկորները պայթյունից կամ բախումից հետո։
Գիտնականները հաշվարկել են, որ այժմ տիեզերքում կան գրեթե 128 միլիոն կտոր տիեզերական աղբի 1 մմ-ից մեծ և 34 հազար 10 սմ-ից մեծ մասնիկներ: 1 մմ-ից պակասը չափազանց դժվար է հաշվարկել, որոշ գիտնականներ խոսում են նման տրիլիոն մասնիկների մասին: Մոտ 3000 արբանյակներ բեկորների պատճառով խափանվել են և իրենք վերածվել տիեզերական աղբի։
Աստղագետները կարող են հետևել միայն մեծ բեկորներին, քանի որ մասնիկների արագությունը կարող է հասնել մինչև 14 կմ/վրկ (կախված ուղեծրից):
NASA-ի գնահատմամբ՝ տիեզերքում թռչում է առնվազն 23000 բեկոր՝ 10 սմ և ավելի մեծ: Երկրի ուղեծրում կա ևս 500000 օբյեկտ՝ 1-10 սմ տրամագծով։ Այս ամենը անվերջ շարժվում է մոտ 30000 կմժ արագությամբ և կարող է տասնամյակներ շարունակ թռչել մեր մոլորակի շուրջը, մինչև այն աստիճանաբար այրվի։ Միևնույն ժամանակ, բեկորները իրական վտանգ են ներկայացնում առևտրային և ռազմական արբանյակների, գիտական և եղանակային զոնդերի և հենց ISS-ի համար, որի վրա այժմ ապրում են տասը տիեզերագնացներ:
Ինչպես կանխել բախումները
2009 թվականին Սիբիրի վրայով շահագործումից հանված ռուսական ռազմական արբանյակը բախվեց գործող ամերիկյան Iridium կապի արբանյակին: 2020 թվականին Պիտսբուրգի վրայով երկու զոնդ քիչ էր մնում բախվեին իրար՝ անցնելով միմյանց ընդամենը 12 մ հեռավորության վրա: Ռուսաստանում դեռ 1962 թվականին ստեղծված Տիեզերական կառավարման համակարգը վերահսկում է ուղեծրի բեկորները: 2020 թվականի դեկտեմբերին ՆԱՍԱ-ի ինժեներները հրատարակեցին ձեռնարկ, թե ինչպես խուսափել տիեզերքում օտար առարկաների հետ բախումից: Պենտագոնը նաև քննարկում է տարածքի ամբողջական մաքրման համար առևտրային ընկերությունների վարձելու հնարավորությունը:
Մագնիսական մաքրող միջոց
2021 թվականի մարտին ճապոնական «Astroscale» ստարտափը համագործակցեց ճապոնական JAXA տիեզերական գործակալության հետ՝ երկու նախատիպ զոնդեր արձակելու համար: Մեկը կշռում է մոտավորապես 175 կգ և հագեցած է հզոր մագնիսով: Երկրորդը՝ 17 կգ քաշով, ունի մետաղական թիթեղ։ Այսպիսով, Astroscale-ի ինժեներները որոշեցին փորձարկել տիեզերական աղբը որսալու իրենց զարգացման կարողությունը: Երկրորդ արբանյակը կատարում է թափոնների դերը, որը նետվում է արտաքին տարածություն, և առաջինը պետք է «բռնի» այն։ Եթե նախագիծը հաջողվի, Astroscale թիմը կսկսի աշխատել նոր առաքելության վրա՝ 2023 թվականին Երկիր վերադարձնելու ճապոնական հրթիռի վերին աստիճանը:
Գրավում ռոբոտային ձեռքերով
2025 թվականին շվեյցարական ClearSpace ստարտափը կփորձարկի իր նոր ձեռքբերումը՝ բռնելու հատուկ համակարգ, որը նման է ութոտնուկների շոշափուկների: Դրա միջոցով ինժեներները կփորձեն ֆիքսել Vega հրթիռների վերին աստիճանը, որոնք Եվրոպական տիեզերական գործակալությունը պարբերաբար արձակում է։ Համակարգն օգտագործվում է միայն գործարկման ժամանակ, այնուհետև պտտվում է Երկրի շուրջը: Ռոբոտների ձեռքերը ClearSpace-ից, ըստ ծրագրի, պետք է գրավեն այն և վերադարձնեն մեր մոլորակ:
Սիրարփի Աղաբաբյան
168.am
