Երկու ոլորտներում հաճախորդներին անվանում են «օգտատերեր»․ անօրինական թմրանյութեր եւ ծրագրային ապահովում: Այս արտահայտությունը հայտնվում է Netflix-ի «Սոցիալական երկընտրանք» վավերագրական ֆիլմում, որը բացատրում է դոֆամինը զենքի վերածելու ուղիները՝ հույզերը շահարկելու միջոցով, ինչպիսին է «like» կոճակը: Երբ օգտատերը շատ հավանումներ է հավաքում, դոֆամին է արտազատվում նրանից, իսկ երբ նա իրեն պարգեւատրված է զգում, ճանաչցած եւ գնահատված, գրավվում է, գրում է El Pais-ը։
Like-ը ստեղծվել է Asana հավելվածի համահիմնադիր Ջասթին Ռոզենշտեյնի կողմից: Պարադոքսալ է, բայց նա այլեւս չի սիրում այդ կոճակը, եւ բացատրում է, թե ինչու. «Ես մտածում էի, թե ինչպես կարող ենք հեշտացնել մարդկանց արտահայտել, որ իրենց դուր է գալիս մի բան՝ նվազագույն ջանքերով, եւ գտա, որ դա նույնքան հեշտ է, որքան մկնիկը սեղմելը: Ես ուզում էի հեշտացնել այս պոզիտիվով կիսելը, եւ հենց այդպես ձեւավորվեց «Like» կոճակը: Այս պահին, սակայն, Facebook-ում ամենաշատ օգտագործվող կոճակը հակառակն է, ինչը տարօրինակ է, քանի որ այն ջնջել է սկզբնական նպատակը, որն էր խթանել և զարգացնել ենթակառուցվածքը, որը կստեղծեր աշխարհ, որտեղ մենք բոլորս աջակցում ենք միմյանց»,-ասում է Ռոզենշտեյնը:
«Լայքերի» էվոլյուցիան՝ ծափերից մինչեւ փող
2009 թվականին Facebook-ը ներկայացրեց «Հավանել» կոճակը, որն այն ժամանակ բութ մատի տեսքով էր։ Ընկերությունը թույլ է տվել այլ կայքերին օգտագործել կոճակը, որպեսզի օգտատերերը կարողանային Facebook-ում կիսվել իրենց հետաքրքրություններով, ինչը թույլ էր տալիս Facebook-ին մուտք գործել տեղեկատվություն իր կայքից դուրս՝ մարդկանց գործողությունների եւ զգացմունքների մասին տեղեկություններ ստանալու համար: Նպատան այն էր, որ թիրախավորեին լսարանին գովազդի միջոցով:
2015 թվականին կոճակը սրտի տեսք ստացավ Twitter-ում․ սա նույն նշանն էր, ինչ ընտրել են Instagram-ն ու TikTok-ը, իսկ այժմ էլ տարածվում է ծանոթությունների հավելվածների վրա:
Instagram-ը 2011 թվականին թույլ տվեց օգտատերերին հավանել գրառումները՝ պարզապես կրկնակի կտտացնելով էկրանին, այդպիսով բարելավելով սոցիալական մեդիայի խաղաֆիկացումը եւ ամենօրյա սոցիալական շփումները։
«Սկզբում հավանելը կարող էր նշանակել պարզ «ես սա տեսա», բայց ժամանակի ընթացքում այն վերածվեց հավանումների մրցավազքի ոչ միայն ընկերների եւ ընտանիքի անդամների, այլեւ անանուն մարդկանց շրջանում, ովքեր ոչ միայն սեղմում են հավանումները, այլեւ հետևում են քեզ։ . Այսպիսով, դուք սկսում եք հավատալ, որ հազարավոր եւ նույնիսկ միլիոնավոր մարդիկ ձեր հետեւորդներն են, քանի որ նրանք հիանում են ձեզանով, դուք զգում եք ուժի ալիք, բայց դա միշտ չէ, որ ճիշտ է: Օգտատերերը պարզապես նշում են, որ հավանել են ձեր տարածած լուսանկարը կամ տեսանյութը: Այդ է պատճառը, որ նրանք սեղմում են «Հավանել» եւ հետեւում են քեզ, ինչպես հազարավոր այլ օգտատերերի։ «Like-ացավը» ստիպեց օգտատերերին սկսել տարբեր հարթակներում հետեւորդներ եւ լայքեր գնել, որպեսզի տեսանելի աճ գրանցեն եւ դևա հիման վրա փորձեն ձեռք բերել իրական հետեւորդներ եւ լայքեր։
Մարդիկ այնքան անհեթեթ են, որ եթե մենք տեսնում ենք քիչ թվով հետեւորդներով հաշիվ, մենք արհամարհանքով ենք նայում դրան, մինչդեռ շատ հետեւորդներով եւ հավանումներով հաշիվը, կարծես, մղում է հետեւել այդ էջին, քանի որ եթե դրան հետեւում են, շատ մարդիկ, այն պետք է, որ հետաքրքիր լինի»,-ասում է թվային մարքեթինգի եւ սոցիալական մեդիայի մասնագետ Ֆաթիմա Մարտինես Լոպեսը:
Like-երի վտանգը
Այսպիսով, հաղորդակցության համար ստեղծված կոճակը ձեռք բերեց մանիպուլյացիայի հնարավորություն: «Կարծում եմ, որ հավանումները, եթե ոչ մանիպուլյացիայի գործիք են, ապա գոնե գործիք, որն ազդում է սոցիալական ցանցերի օգտատերերի վրա: Դա մի միջոց է չափելու (իհարկե, սխալմամբ), թե ով եք դուք, այնպես որ դա նման է կեղծ երջանկության հաբի, կամ փոխարինում է հաճույքին:
Ինձ համար ավելի կարեւոր է դժվար պահին ընկեր ունենալը, քան օտարներից 100000 հավանումներ ստանալը: Այս «լայքերի» հետեւում տնտեսական արժեք կա, եւ դրանք ստեղծել են կեղծ ստատուս՝ որքան շատ հետեւորդներ եւ լայքեր ունենաս, այնքան լավն ես։ Ցավոք սրտի, մենք ապավիրտուալացնում ենք մարդկային, զգացմունքային մասը, քանի որ երբ ունես անսահման թվով լայքեր, բայց քեզ պետք է մեկ այլ մարդու հավանելը, որ դա չի արել, այդ «լայքերը» հնանում են»,-ասում է հոգեբան եւ տեխնոլոգիական կախվածության փորձագետ Մարկ Մասիպը։
«Լայքերի» օգտագործումը զգայուն թեմա է։ Թեեւ պատահական օգտատերերը հազվադեպ են տարվում դրանով, խնդիրը ծագում է ակտիվ օգտատերերի մոտ: «Այս դեպքերում դժվար է խուսափել դրանից, քանի որ մենք հակված ենք մեզ համեմատելու նմանատիպ մարդկանց հետ, եւ մի տեսակ մրցակցություն է զարգանում: Մյուս կողմից, սոցիալական մեդիան օգնում է դիրքավորել ձեր անձնական ապրանքանիշը եւ առաջ շարժվել ձեր ոլորտում, քանի որ որքան շատ լայքեր հավաքեք, այնքան ձեր բովանդակությունը տեսանելի կլինի, եւ դուք կունենաք աճի եւ ճանաչման ավելի շատ հնարավորություններ:
Բացի այդ, օգտատերերը գիտեն, որ սոցիալական ցանցերի օգնությամբ կարող են մեծ գումարներ վաստակել։ Որքան շատ հետեւորդներ եւ փոխազդեցություններ ունենաք, այնքան ավելի գրավիչ կլինի ձեր պրոֆիլը, որպեսզի գործակալությունները եւ ընկերությունները նկատեն եւ աշխատանքի ընդունեն ձեզ: Սա կատարյալ կոկտեյլ է մոլուցքի համար՝ էգո, անձնական կամ մասնագիտական կարգավիճակ եւ փող աշխատելու հնարավորություն»,-ասում է Մարտինես Լոպեսը:
Aegon’s Health and Lifestyle Study-ում հարցվածների 44%-ը կարծում է, որ սոցիալական մեդիան «բացասական կամ շատ բնական ազդեցություն ունի էմոցիոնալ առողջության վրա»: «Անկասկած, հավանումները հուզական ազդեցություն ունեն եւ դարձել են անձնական վավերացման գործիք, որը կարող է կախվածություն առաջացնել: Շատ մեծահասակներ, երիտասարդներ եւ դեռահասներ, նույնիսկ երեխաներ, ենթարկվում են այլ օգտատերերի ընդհանրացված կարծիքներին, քանի որ նրանք կարիք ունեն ամենօրյա ընդունման չափաբաժնի: Անհրաժեշտությունն այնպիսին է, որ որոշ մարդիկ ինչ-որ բան կանեն կամ կասեն ավելի շատ լայքեր հավաքելու համար»,-ասում է Լոպեսը։
Սոցիալական մեդիայի խորհրդատու Սերխիո Մագան բացատրում է, որ սոցիալական ցանցերում յուրաքանչյուր գործողություն պետք է արձագանք առաջացնի: «Մենք իրականում կարիք չունենք կիսելու այն, ինչ անում ենք մեր պրոֆիլներում: Եթե մենք դա անում ենք, դա այն պատճառով է, որ ցանկանում ենք արձագանք կամ կարծիք առաջացնել մի խումբ մարդկանց կամ, նույնիսկ, որոշակի անձի մոտ:
«Լայքերը» այժմ դարձել են սոցիալական ապացույց՝ որքան շատ «լայքեր» ունես, այնքան ավելի արժեք ունես, եւ մենք մեծ թվով «լայքեր» կապում ենք սոցիալական հաջողության հետ»,-նշում է նա։
Like-ի ազդեցությունը կադրից դուրս
«Like»-ը կարող է ոչ միայն ինքնագնահատականի հետ կապված խնդիրներ առաջացնել, այլեւ խնդիրներ առաջացնել զույգերի միջեւ։ Լայքը կարող է առաջացնել խանդ եւ վախ, կամ ցույց տալ գրավչության նշաններ: Ինչպե՞ս է մեր՝ ճանաչման կարիքն արտացոլվում մեր ֆիզիկական, ամենօրյա հարաբերություններում: «Օրվա ընթացքում մենք ունենում ենք հարյուրավոր շփումներ սոցիալական ցանցերում՝ 15 վայրկյանից ավելի երկար տեսանյութեր, 10 վայրկյանում կարդացած թվիթներ եւ երեք վայրկյան դիտելուց հետո Instagram-ում հավանած լուսանկարները: Մեզ համար գնալով ավելի դժվար է դառնում հեռանալ այս տիեզերքից, հանդիպել ընկերներին, շփվել, գնալ կինո կամ կարդալ: Իմ խորհուրդն է ընդմիջել, սահմաններ դնել եւ անջատվել»,-նշում է Սերխիո Մագան:
Փորձագետներին մտահոգում է այն փաստը, որ սոցիալական ցանցերում մենք կարող ենք ձեւացնել. «Շատ դժբախտ մարդիկ աշխարհի ամենաերջանիկն են թվում, թեեւ նրանք իրականում եվրո չունեն, բայց տեսահոլովակներ են նկարահանում հյուրանոցներում կամ շքեղ մեքենաներում, հագնում գեղեցիկ շորեր՝ լուսանկարվելու համար, որը վերադարձնում են խանութ եւ պարծենում կյանքով, որն իրենցը չէ, բայց ստեղծում եմ մի կերպար, որով հիանում են կամ որին նախանձում: Եթե ինչ-որ ընդհանրություն կա անալոգային եւ թվային աշխարհների միջեւ, դա այն է, որ, իսկապես, կան մարդիկ, ովքեր քրտնաջան աշխատում են իրենց նպատակներին հասնելու համար, ե ուրիշներ, ովքեր պահպանում են կեղծ արտաքինը»,-ասում է Մարտինես Լոպեսը:
Հոգեբան եւ կախվածության մասնագետ Մարկ Մասիպն ասում է, որ իր ամենամեծ մտահոգությունն այն է, թե ով ենք մենք եւ այն կերպարը, որը մենք վաճառում ենք սոցիալական ցանցերում: «Դա ծնում է հիասթափություն, որն ունի երկու հետեւանք՝ կախվածություն եւ դեպրեսիա»,-հավելում է նա:
