Ժամանակակից աշխարհը մեծ մասամբ դարձել է այն, ինչ հիմա է՝ շնորհիվ Էյնշտեյնի։ Մենք պատմում ենք, թե ինչպես C-ի էքսցենտրիկ աշակերտը փոխեց մեր կյանքը և ապացուցեց, որ դպրոցում գնահատականները հեռու են ամենակարևոր բանը լինելուց։
Ալբերտ Էյնշտեյնին այսօր բոլորը կարծես ճանաչում են: Նրա՝ լեզուն դուրս հանած լուսանկարը դարձել է ժամանակակից փոփ մշակույթի տարր, իսկ մեջբերումները սփռվել են հասարակության մեջ սոցիալական ցանցերում: Բայց քչերը գիտեն, թե իրականում ինչ նշանավոր գիտնական էր նա՝ բարի, հետաքրքրասեր և շատ հնարամիտ: Չնայած ցածր գնահատականներին, կյանքի դժվարություններին և ֆինանսական վատ վիճակին, Էյնշտեյնը ընդմիշտ փոխեց տեսական ֆիզիկայի հիմքերը և ձեռք բերեց համաշխարհային հռչակ։
Ինչպե՞ս Էյնշտեյնը դարձավ գյուտարար
Ալբերտ Էյնշտեյնը ծնվել է 1879 թվականին սովորական հրեական ընտանիքում. նրա հայրը բիզնեսում այնքան էլ հաջողակ չէր, իսկ մայրը տնային տնտեսուհի էր։ Տղան չէր տեղավորվում գերմանական կրթական համակարգի պատկերացումներով, նա հաճախ էր սավառնում ամպերի մեջ և շատ էր շեղվում։ Եվ երբ ընտանիքի ընկերը Էյնշտեյնին ներկայացրեց ֆիզիկայի դասագիրքը, նրա ակադեմիական առաջադիմությունը լիովին վատթարացավ: Բանը հասավ նրան, որ նա չկարողացավ ստանալ միջնակարգ դպրոցի դիպլոմը, քանի որ նա ձախողեց իր քննությունները ֆրանսերենից, քիմիայից և կենսաբանությունից:
Չնայած իր ակադեմիական կարիերայի վատ սկզբին, Էյնշտեյնը, այնուամենայնիվ, ավարտեց միջնակարգ դպրոցը ֆիզիկայի և մաթեմատիկայի անհավատալի արդյունքների շնորհիվ և ընդունվեց համալսարան: Սակայն այնտեղ էլ գիտնականին դժվարություններ էին սպասվում. նա ինքնուրույն, համալսարանական ծրագրից առանձին ուսումնասիրում էր իր սիրելի առարկաները, ինչի պատճառով էլ բաց թողեց դասախոսությունները և դասախոսների շրջանում վաստակեց ոչ լավագույն համբավը։ 1902 թվականին համալսարանն ավարտելուց հետո ապագա Նոբելյան դափնեկիրը հայտնվեց կյանքի շատ ծանր իրավիճակում։ Նա ուսուցիչներից լավ բնութագրեր չուներ, արժանապատիվ աշխատանք չէր գտնում, ուստի մասնավոր պարապմունքներով գրոշներ էր վաստակում։ Գիտնականի անձնական կյանքը նույնպես չի ստացվել. նրա ծնողները չեն տվել իրենց օրհնությունը սիրելի Միլևա Մարիկի հետ ամուսնության համար՝ նրա սերբական ծագման պատճառով:
Բայց հետո Էյնշտեյնի ընկերոջ հայրն օգնեց գիտնականին աշխատանքի տեղավորվել Բեռնի արտոնագրային գրասենյակում: Ալբերտը արագ գլուխ հանեց սովորական գործերից և ազատ ժամանակ շատ էր մտածում այն հարցի մասին, որը տանջում էր իրեն մանկուց՝ ի՞նչ կլիներ, եթե վազեիր լույսի շողի կողքով։ Գիտնականը եկել է այն եզրակացության, որ որքան էլ մարդ արագ վազի, լույսի արագությունը կմնա անփոփոխ։ Սա հակասում էր Գալիլեոյի կողմից ձևակերպված այն ժամանակ ընդհանուր առմամբ ընդունված ֆիզիկայի պոստուլատներին, որոնց համաձայն՝ բնության ցանկացած օրենքներ նույնն են անշարժ և հաստատուն արագությամբ շարժվող մարմինների նկատմամբ։ Էյնշտեյնն առաջարկեց, որ լույսը չի ենթարկվում այս օրենքներին, քանի որ այն բաղկացած է զանգված չունեցող մասնիկներից, ինչը նշանակում է, որ Նյուտոնի հավասարումը չի գործում նրանց համար:
Ինչպե՞ս Էյնշտեյնը հայտնի դարձավ:
Արդեն 1905 թվականին Ալբերտ Էյնշտեյնը հրապարակեց չորս աշխատություններ, որոնք ընդմիշտ փոխեցին տեսական ֆիզիկան։ Դրանցում նա նախ նկարագրել է լույսի քվանտային տեսությունը, դրել հարաբերականության տեսության հիմքերը և ապացուցել ատոմների գոյությունը։
Նույն թվականին գիտական հանրությանը ներկայացվեց զանգվածի և էներգիայի E = mc2 համարժեքության բանաձևը, որը բացատրում էր, թե ինչպես են Արևը և մյուս աստղերն էներգիա արտադրում։
Սկզբում Էյնշտեյնի աշխատանքը չնկատվեց, բայց կարճ ժամանակ անց դրանք աղմուկ բարձրացրին։ Գիտնականին հրավիրել են գիտաժողովների, նա շատ է ճանապարհորդել աշխարհով մեկ՝ բացատրելով հարաբերականության ընդհանուր տեսությունը։
Ալբերտ Էյնշտեյնի մշտական ճանապարհորդությունն ու զբաղված գրաֆիկը փչացրեց գիտնականի ամուսնությունը, և նա սիրավեպ սկսեց իր զարմուհու հետ, որը հետագայում դարձավ նրա երկրորդ կինը։ Սակայն անձնական խնդիրները չեն խանգարել Էյնշտեյնին խորասուզվել իր տեսության մեջ։ 1905 թվականից մինչև 1914 թվականը գիտնականն աշխատել է հարաբերականության տեսության ամենակարևոր թերության վրա՝ ոչ գրավիտացիան, ոչ ձգողության արագացումը ներառված չեն եղել հավասարման մեջ։ 10 տարվա աշխատանքը պսակվեց հաջողությամբ, և Ալբերտ Էյնշտեյնը կարողացավ ապացուցել, որ Նյուտոնի օրենքները և Էվկլիդեսյան երկրաչափությունը չեն գործում, եթե տարածությունն ու ժամանակը կոր են:
1921 թվականին Էյնշտեյնը Նոբելյան մրցանակ ստացավ ֆոտոէլեկտրական էֆեկտը բացատրելու համար. գիտնականն ապացուցեց, որ լույսը բաղկացած է ֆոտոններից։ Սակայն մրցանակաբաշխության ժամանակ ֆիզիկոսը չի խոսել այս հայտնագործության մասին։ Հակառակ մասնակիցների ակնկալիքների՝ Էյնշտեյնը ընթերցեց հարաբերականության տեսության մասին զեկույց, որն առաջացրեց հանրության տարակուսանքը։
Ինչպե՞ս Էյնշտեյնը հայտնվեց մասնագիտական մեկուսացման մեջ
20-րդ դարի 30-ականներին նացիստների իշխանության գալուց հետո գիտնականի համար Գերմանիայում գտնվելը դարձավ վտանգավոր։ Պետությունը ձգտում էր հերքել նրա գիտական նվաճումները և սպառնում էր նրան իր հրեական ծագման պատճառով, ուստի ֆիզիկոսը տեղափոխվեց ԱՄՆ, որտեղ մնաց ապրելու մինչև իր մահը: Հանճարի կյանքի մութ շրջանը դրանով չավարտվեց. նրա որդու մոտ շիզոֆրենիա ախտորոշեցին և տեղավորեցին հոգեբուժական կլինիկայում, որտեղ նա անցկացրեց իր ողջ կյանքը։ Բացի այդ, գիտնականն իմացել է, որ իր հայտնագործություններն օգտագործվում են ատոմային ռումբի մշակման համար, որի նախագծին նա ի սկզբանե չի աջակցել՝ լինելով հավատարիմ պացիֆիստ։
1936 թվականին մահանում է Էյնշտեյնի կինը՝ Էլզան, իսկ ԱՄՆ կառավարությունն ակտիվորեն շարժվում է միջուկային զենքի ստեղծման ուղղությամբ։ Չնայած այն հանգամանքին, որ իրականում հենց Ալբերտ Էյնշտեյնն է դրել ֆիզիկայի տեսական հիմքերը, որոնք անհրաժեշտ են նման զենք ստեղծելու համար, նա չի հրավիրվել ռումբերի ստեղծման թիմ։ Նա բացահայտորեն պաշտպանում էր ամերիկյան կառավարությանը թշնամաբար տրամադրված սոցիալիստական գաղափարները։ Արդեն պատերազմի ավարտին, Ճապոնիայի վրա միջուկային հարձակման մասին տխուր լուրից հետո, Էյնշտեյնն ակտիվորեն հանդես էր գալիս միջուկային զենքի օգտագործման կանոնակարգման օգտին։
Կյանքի վերջին տարիները գիտնականն անցկացրել է մասնագիտական մեկուսացման մեջ։ Գիտական հանրությունը կլանված էր քվանտային տեսությամբ, և հարաբերականության տեսությունը հետին պլան մղվեց։ Ալբերտ Էյնշտեյնը չէր կարող թողնել իր մտահղացումը, ավելին, գիտնականները յուրացրել են ֆիզիկական տեսության գաղափարը, որը միավորում է ֆիզիկայի արդեն գոյություն ունեցող ողջ գիտելիքները և կարողանում է բացատրել տիեզերքի գործունեությունը: Այդ ժամանակ գիտությունը պատրաստ չէր ընդունելու նման նորարար գաղափարները, և գիտնականի նկատմամբ հետաքրքրությունն աստիճանաբար մարեց։
Ալբերտ Էյնշտեյնը մահացավ 1955 թվականին հիվանդանոցում աորտայի անևրիզմից՝ մահից առաջ մի քանի բառ խոսելով գերմանացի բուժքրոջ հետ: Սակայն մեծ գիտնականի վերջին խոսքերն անհայտ մնացին՝ բուժքույրը գերմաներեն չգիտեր և չէր կարողանում հասկանալ ասվածի իմաստը։
Հաջողության դասեր Ալբերտ Էյնշտեյնից
1. Բռնությունը առաջընթացի թշնամին է
Էյնշտեյնն իր ողջ կյանքում հավատարիմ պացիֆիստ էր: Նա կարծում էր, որ ցանկացած բռնություն կործանարար է, և դրա օգնությամբ հնարավոր չէ առաջընթացի հասնել։ Բայց միևնույն ժամանակ գիտնականն իրեն անվանել է «ռազմական» պացիֆիստ և կարծում էր, որ խաղաղության համար պետք է պայքարել նաև այլ մեթոդներով։ Ալբերտ Էյնշտեյնը կարծում էր, որ եթե բոլոր մարդիկ հրաժարվեն պատերազմել, ապա պատերազմ հասկացությունը կվերանա:
2. Մի կենտրոնացեք ապագայի վրա
Ֆիզիկոսը կարծում էր, որ պետք է կենտրոնանալ ներկայի վրա և չլցնել ձեր գլուխը ապագայի մասին մտքերով։ Ապագան, այնուամենայնիվ, կգա, կարծում էր Էյնշտեյնը, բայց այն, ինչ մենք կարող ենք անել ներկա պահին, կարևոր է:
3. Արտաքին տեսքը գլխավորը չէ
Էյնշտեյնը հայտնի էր իր արտաքին տեսքի նկատմամբ անտարբերությամբ։ Իր կյանքի վերջին տարիներին նա գրեթե անընդհատ կրում էր իր սիրելի սվիտերը, որը հայտնի դարձավ գիտնականի լուսանկարների շնորհիվ։ Հանճարը համոզված էր, որ մարդու արտաքինը կարևոր չէ, իսկ ամենակարևորը թաքնված է ներսում։
4. Հեշտ ճանապարհը միշտ չէ, որ լավագույն միջոցն է
Գիտության մեջ գործնականում հեշտ ճանապարհներ չկան, կարծում էր Էյնշտեյնը: Բարձր արդյունքների հասնելու համար կարևոր է սուզվել ամենադժվար խնդիրների մեջ և չվախենալ դրանք լուծելուց, և ոչ թե «անցքեր փորել տախտակի ամենաբարակ հատվածում»:
5. Կրթական համակարգն անկատար է
Էյնշտեյնն անձամբ գիտեր կրթություն ստանալու դժվարությունները: Ուսուցիչները թերագնահատում էին նրա գիտելիքները, իսկ անհարկի առարկաները միայն շեղում էին հանճարին իր սիրելի ֆիզիկայից և մաթեմատիկայից: Գիտնականը կարծում էր, որ կրթական համակարգը սովորեցնում է մտածել ըստ օրինաչափության, բթացնում է երևակայությունը և միայն խանգարում սովորելուն։
6. Ուսուցումը թեթև է
Մարդը դադարում է նոր բաներ սովորել միայն այն ժամանակ, երբ դադարում է գոյություն ունենալ: Էյնշտեյնը հավատում էր, որ մարդկային հիմարությունը սահմաններ չունի, ի տարբերություն հանճարեղության, և, հետևաբար, այնքան կարևոր է հետաքրքրվել նոր բաներով և սովորել ամբողջ կյանքում: Եթե մարդիկ դադարում են մտածել, ուրեմն դադարում են զարգանալ, պնդում էր գիտնականը։
Սիրարփի Աղաբաբյան
168.am
